"Eksperyment" - Luke Dittrich

Data wydania: 14.02.2018

Tytuł oryginału: Patient H.M.

Tłumacz: Łukasz Müller

ISBN: 978-83-240-4725-3

Wymiary: 135 x 210 mm

Strony: 496

 Cena: 49,90 zł

„Neurochirurgia, niezależnie od epoki, zawsze wymaga od ludzi, którzy się nią zajmują, posiadania co najmniej dwóch przerażających cech: woli dostania się przemocą do mózgu innego człowieka oraz nieposkromionej pychy pozwalającej wierzyć, że potrafi się rozwiązać problemy w jego wnętrzu.”¹

„Lobotomia przedczołowa, zwana także lobotomią lub lobotomią czołową – zabieg neurochirurgiczny polegający na przecięciu kory przeczołowej, jedna z metod leczenia chorych na schizofrenię i inne ciężkie choroby psychiczne.”²

Luke Dittrich, autor omawianej tutaj książki pod tytułem Eksperyment, jest wnukiem neurochirurga, Williama Beechera Scoville’a, który był lekarzem Henry’ego Molaisona, cierpiącego na padaczkę chłopca, który zyskał przydomek pacjent HM. Nawet gdy Henry odszedł z tego świata, media nie dały mu spokoju. Sekcja mózgu była nagrywana, a sam Scoville, gdy chłopak był jeszcze młody, przeprowadził na nim zabieg lobotomii, aby wyleczyć go z padaczki. To właśnie na jego postaci w dużej mierze skupia się ta książka, choć nie tylko. Pacjent HM to tylko jeden z wielu przypadków, którzy zostali poddani temu zabiegowi, a prawda o postępowaniach medycznych z dawnych lat nie jest tak kolorowa, jakby się wydawało.

Z jednej strony mamy tutaj ukazane piękno nauki, jaką jest neurochirurgia. Widzimy, w jaki sposób naukowcy i lekarze próbowali odkryć tajemnice ludzkiego mózgu. Gdyby nie przeprowadzane przez nich badania i eksperymenty, to z pewnością nie wiedzielibyśmy dzisiaj tego, co wiemy. Nie można zaprzeczyć temu, że przyczynili się oni do rozwoju medycyny, do rozwoju postępowania w przypadku pacjentów z chorobami psychicznymi czy innymi zaburzeniami układu nerwowego, a też nie tylko. Z drugiej jednak strony pojawia się kwestia moralności i etyki. Nie mówię, że Ci naukowcy bawili się w Boga, choć zapewne i takich nie brakowało, ale faktycznie można chwilami się zacząć zastanawiać, kto pozwalał im na to, żeby posuwali się do takich, a nie innych czynów? Henry miał zostać wyleczony z padaczki, a tak naprawdę stał się pupilkiem lekarzy, przede wszystkim Scoville’a, którzy traktowali go jak obiekt, nie jak człowieka.

Co ciekawe, pojawia się tutaj także historia babci autora, a zatem żony doktora Scoville’a, która również została poddana lobotomii. I to niesłusznie. Jednak gdybyśmy się cofnęli do lat 50. XX wieku, czy też mniej więcej tamtego okresu, to przekonalibyśmy się, że medycyna wyglądała dosyć dziwnie. Choroby psychiczne były diagnozowane w mgnieniu oka, ludzi wysyłano do szpitali psychiatrycznych po to, aby się ich pozbyć, nie dlatego, że byli chorzy. W tamtych czasach jakiekolwiek odstępstwo od normy było kwalifikowane jako szaleństwo i nadawało się do leczenia. Do nacinania mózgu, wwiercania się w ludzką czaszkę… I nie ukrywam, że z jednej strony mnie to ogromnie fascynuje, bowiem zawsze uważałam, że gdybym obrała inną ścieżkę kariery i poszła studiować medycynę, to z pewnością jako specjalizację wybrałabym neurochirurgię. Z drugiej jednak strony jest to przerażające – jak bardzo można skrzywdzić człowieka jednym małym cięciem. Mózg to niesamowita struktura i rozumiem fascynację lekarzy, którzy pojawiają się w tej książce, jednak to naprawdę porusza w człowieku pewne wątpliwości.

Książka jest napisana tak dobrym językiem, że możemy się przenieść na teren takiego laboratorium, w którym przeprowadzane są eksperymenty… I wyobraźcie sobie sytuację, że siedzi sobie zwyczajny, niewinny człowiek, w pełni zdrowy, ale poddaje się woli lekarzy, bo wierzy, że mu pomogą. A oni robią z niego królika doświadczalnego – zapominają o tym, że to człowiek tacy, jak oni. Przewiercają czaszkę i po kolei sprawdzają, co się stanie, gdy wytną albo naruszą dany fragment mózgu. Czy muszę pisać, jak to się może skończyć dla pacjenta? Mózg decyduje o wszystkim, co robimy. To dzięki niemu mówimy, odczuwamy, rozpoznajemy… Dzisiaj wiemy, która część za co odpowiada, ale kiedyś? Kiedyś nikt nie miał aż tak rozległej wiedzy, dlatego robiło się to, co ma miejsce chociażby w historiach opisanych przez Dittricha. I w ten oto sposób niektórzy pacjenci zmieniali się w pozbawioną uczuć bądź własnej woli istotę.

W tej książce przeplata się pasja naukowa i okrucieństwo. Cytat, który przytoczyłam na początku tej recenzji idealnie odzwierciedla jej klimat i sedno. Choć mamy tutaj do czynienia z ambitnymi naukowcami, to chętnie przekonałabym się, jak tak naprawdę radzili sobie z tym, co robili. Czy mogli spokojnie spać po nocach, wiedząc, że odebrali komuś zdolność mowy? Że pozbawili go emocji, odczuwania pragnienia? Niby wszystko dla dobra nauki, ale jakim kosztem? Dobrym przykładem tego, jak daleko są w stanie posunąć się ludzie, jest przytoczenie przez autora historii, jakie miały miejsce w obozach koncentracyjnych podczas II Wojny Światowej. W jaki sposób można zbadać reakcję człowieka na zmianę ciśnienia? Zamknąć go w komorze, manewrować ciśnieniem i zobaczyć, co się stanie. Nawet jeżeli więzień popadnie w obłęd lub umrze z powodu tego, że jego płuca pękną. „Ludzie ludziom zgotowali ten los…”

Eksperyment zdecydowanie nie jest książką dla ludzi o słabych nerwach. Luke Dittrich w bardzo dosadny sposób prezentuje tematykę lobotomii i dziedzin pokrewnych neurochirurgii czy psychiatrii. W moim odczuciu jest ona świetnie skonstruowana, porządnie napisana i w pełni przemyślana. Myślę, że ma ona spore szanse znaleźć się w gronie najlepszych książek tego roku. Porusza trudny, nieco kontrowersyjny temat, ale zdecydowanie warto się z nim zapoznać. Skłania do przemyśleń i refleksji, mocno. Zdecydowanie polecam! Nie tylko ze względu na tematykę, ale także wykonanie.

Za egzemplarz serdecznie dziękuję:

¹ Eksperyment Luke Dittrich, wydawnictwo Znak

² Wikipedia